عمر بن خطاب (خلیفه پیغمبر) بعضی وقتا نماز را بدون سوره حمد می خواند!
(اثبات از کتب اهل سنت)
عبادت در دین اسلام دارای شرایط خاص و منضبطی است که از ناحیه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به مسلمانان ابلاغ شده است. در این میان نماز به عنوان اساسی ترین عمل عبادی دارای دستورات اکیدی است که تخطی از برخی از این دستورات موجب باطل شدن نماز می شود. یکی از اموری که در نماز به عنوان عمل واجب شمرده شده و ترک آن باعث باطل شدن نماز است، قرائت سوره “حمد” یا “فاتحةالکتاب” است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم طی فرمایشی که بسیاری از کتب معتبر اهل سنت نقل کرده اند، نماز بدون قرائت “حمد” را باطل و مردود اعلام کرده اند .
حَدَّثَنى الزهرى عَن مَحْمُود ابْن الرّبیع عَن عبَادَة بن الصَّامِت عَن النبى صلى الله عَلَیْهِ وَسلم قَالَ (لَا صَلَاة لمن لم یقْرَأ بِفَاتِحَة الْکتاب)
عباده پسر صامت نقل کرده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمودند: هر کس سوره حمد و بیشتر از آن را نخواند نمازش درست نیست.
صحیح البخاری ج1 ص151 المؤلف: محمد بن إسماعیل أبو عبدالله البخاری الجعفی، المحقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، الناشر: دار طوق النجاة (مصورة عن السلطانیة بإضافة ترقیم ترقیم محمد فؤاد عبد الباقی)، الطبعة: الأولى، 1422هـ، عدد الأجزاء: 9.
صحیح مسلم ج1 ص295 المؤلف: مسلم بن الحجاج أبو الحسن القشیری النیسابوری (المتوفى: 261هـ)، المحقق: محمد فؤاد عبد الباقی، الناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، عدد الأجزاء: 5.
طبقات الشافعیة الکبرى ج3 ص355 المؤلف: تاج الدین عبد الوهاب بن تقی الدین السبکی (المتوفى: 771هـ)، المحقق: د. محمود محمد الطناحی د. عبد الفتاح محمد الحلو، الناشر: هجر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة: الثانیة، 1413هـ، عدد الأجزاء: 10.
المحلى بالآثار ج3 ص236 المؤلف: أبو محمد علی بن أحمد بن سعید بن حزم الأندلسی القرطبی الظاهری (المتوفى: 456هـ)، الناشر: دار الفکر - بیروت، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاریخ، عدد الأجزاء: 12
در همین راستا توجه به یکی از نمازهای خلیفه دوم اهل سنت، عمر بن خطاب مهم و ضروری به نظر می رسد.
لِمَا رُوِیَ عَنْ عُمَرَ - رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ - أَنَّهُ تَرَکَ الْقِرَاءَةَ فِی رَکْعَةٍ مِنْ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ فَقَضَاهَا فِی الرَّکْعَةِ الثَّالِثَةِ وَجَهَرَ.
وَرُوِیَ عَنْ عُثْمَانَ - رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ - أَنَّهُ تَرَکَ السُّورَةَ فِی الْأُولَیَیْنِ فَقَضَاهَا فِی الْأُخْرَیَیْنِ وَجَهَرَ؛ لِأَنَّ الْأُخْرَیَیْنِ لَیْسَتَا مَحَلًّا لِلسُّورَةِ أَدَاءً فَجَازَ أَنْ یَکُونَ مَحَلًّا لَهَا قَضَاءً، ثُمَّ قَالَ فِی الْکِتَابِ: وَجَهَرَ وَلَمْ یَذْکُرْ أَنَّهُ جَهَرَ بِهِمَا أَوْ بِالسُّورَةِ خَاصَّةً، وَفَسَّرَهُ الْبَلْخِیّ فَقَالَ: أَتَى بِالسُّورَةِ خَاصَّةً؛ لِأَنَّ الْقَضَاءَ بِصِفَةِ الْأَدَاءِ، وَیَجْهَرُ بِالسُّورَةِ أَدَاءً فَکَذَا قَضَاءً، فَأَمَّا الْفَاتِحَةُ فَهِیَ فِی مَحَلِّهَا، وَمِنْ سُنَنِهَا الْإِخْفَاءُ فَیُخْفِی بِهَا.
عمر در نماز مغرب در رکعت اوّل حمد را نخواند و در رکعت دوم با صداى بلند قضا کرد ، و عثمان در نماز عشاء در رکعت اوّل و دوم حمد را نخواند و در رکعت سوم و چهارم با صداى بلند قضا کرد .
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع ج1 ص172 المؤلف: علاء الدین، أبو بکر بن مسعود بن أحمد الکاسانی الحنفی (المتوفى: 587هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة، الطبعة: الثانیة، 1406هـ - 1986م، عدد الأجزاء: 7.
فخر رازی یکی از بزرگ ترین دانشمندان اهل سنت، از یکی از راویان نقل کرده است:
إِذَا ثَبَتَ أَنَّ قِرَاءَةَ الْفَاتِحَةِ شَرْطٌ مِنْ شَرَائِطِ الصَّلَاةِ فَلَهُ فُرُوعٌ: الْفَرْعُ الْأَوَّلُ: قَدْ بَیَّنَّا أَنَّهُ لَوْ تَرَکَ قِرَاءَةَ الْفَاتِحَةِ أَوْ تَرَکَ حَرْفًا مِنْ حُرُوفِهَا عَمْدًا بَطَلَتْ صَلَاتُهُ، أَمَّا لَوْ تَرَکَهَا سَهْوًا قَالَ الشَّافِعِیُّ فِی الْقَدِیمِ لَا تَفْسُدُ صَلَاتُهُ، وَاحْتَجَّ بِمَا رَوَى أَبُو سَلَمَةَ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ: صَلَّى بِنَا عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ الْمَغْرِبَ فَتَرَکَ الْقِرَاءَةَ فَلَمَّا انْقَضَتِ الصَّلَاةُ قِیلَ لَهُ: تَرَکْتَ الْقِرَاءَةَ، قَالَ: کَیْفَ کَانَ الرُّکُوعُ وَالسُّجُودُ؟ قَالُوا: حَسَنًا، قَالَ: فَلَا بَأْسَ، قَالَ الشَّافِعِیُّ: فَلَمَّا وَقَعَتْ هَذِهِ الْوَاقِعَةُ بِمَحْضَرٍ مِنَ الصَّحَابَةِ کَانَ ذَلِکَ إِجْمَاعًا، وَرَجَعَ الشَّافِعِیُّ عَنْهُ فِی الْجَدِیدِ، وَقَالَ: تَفْسُدُ صَلَاتُهُ، لِأَنَّ الدَّلَائِلَ الْمَذْکُورَةَ عَامَّةٌ فِی الْعَمْدِ وَالسَّهْوِ، ثُمَّ أَجَابَ عَنْ قِصَّةِ عُمَرَ مِنْ وَجْهَیْنِ: الْأَوَّلُ: أَنَّ الشَّعْبِیَّ رَوَى أَنَّ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ أَعَادَ الصَّلَاةَ. وَالثَّانِی: أَنَّهُ لَعَلَّهُ تَرَکَ الْجَهْرَ بِالْقِرَاءَةِ لَا نَفْسَ الْقِرَاءَةِ، قَالَ الشَّافِعِیُّ هَذَا هُوَ الظَّنُّ بِعُمَرَ.
.. قبلا بیان نمودیم که اگر کسی یک حرف از قرائت نماز را عمدا ترک کند نمازش باطل است . اما اگر سهوا کسی قرائت نماز را سهوا ترک کند فتوای قدیم شافعی این بود که نمازش باطل نیست . دلیلش نماز عمر بود که عبدالرحمن گفت: ما با عمر نماز جماعت مغرب را خواندیم پس عمر قرائت نماز را ترک کرد وقتی نمازش تمام شد به او یادآوری کردند که قرائت نماز را نخواندی! عمر گفت: رکوع و سجود نماز چطور بود؟ گفتند :نیک بود ؛ عمرگفت - نمازم- اشکالی ندارد. شافعی - از امامان 4 گانه اهل سنت - میگوید: این نقل اجماعی است زیرا درمحضر صحابه اتفاق افتاد. اما شافعی در فتوای جدیدش گفته: نماز باطل است زیرا دلائل عامه بر بطلان نماز بدون قرائت داریم چه سهوا وچه عمدا....
التفسیر الکبیر، فخر رازی، ج1 ص189 المؤلف: أبو عبد الله محمد بن عمر بن الحسن بن الحسین التیمی الرازی الملقب بفخر الدین الرازی خطیب الری (المتوفى: 606هـ)، الناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة: الثالثة - 1420 هـ
غرائب القرآن ورغائب الفرقان ج1 ص92 المؤلف: نظام الدین الحسن بن محمد بن حسین القمی النیسابوری (المتوفى: 850هـ)، المحقق: الشیخ زکریا عمیرات، الناشر: دار الکتب العلمیه - بیروت، الطبعة: الأولى - 1416 هـ
تفسیر القرطبی ج1 ص124 المؤلف: أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفى: 671هـ)، تحقیق: أحمد البردونی وإبراهیم أطفیش، الناشر: دار الکتب المصریة - القاهرة، الطبعة: الثانیة، 1384هـ - 1964 م، عدد الأجزاء: 20 جزءا (فی 10 مجلدات)
معرفة السنن والآثار ج3 ص289 المؤلف: أحمد بن الحسین بن علی بن موسى الخُسْرَوْجِردی الخراسانی، أبو بکر البیهقی (المتوفى: 458هـ)، المحقق: عبد المعطی أمین قلعجی، الناشرون: جامعة الدراسات الإسلامیة (کراتشی - باکستان)، دار قتیبة (دمشق -بیروت)، دار الوعی (حلب - دمشق)، دار الوفاء (المنصورة - القاهرة)، الطبعة: الأولى، 1412هـ - 1991م، عدد الأجزاء: 15.
الشَّافِی فیْ شَرْح مُسْنَد الشَّافِعی لابْنِ الأثِیرْ ج1 ص597 المؤلف: مجد الدین أبو السعادات المبارک بن محمد بن محمد بن محمد ابن عبد الکریم الشیبانی الجزری ابن الأثیر (المتوفى: 606هـ)، المحقق: أحمد بن سلیمان - أبی تمیم یَاسر بن إبراهیم، الناشر: مَکتَبةَ الرُّشْدِ، الریاض - المملکة العربیة السعودیة، الطبعة: الأولی، 1426 هـ - 2005 م، عدد الأجزاء: 5.
ممکن است برخی دوستان این گونه دفاع کنند که عمر خواندن سوره حمد را فراموش کرده است و حکم بطلان نماز برای ترک قرائت سوره حمد مربوط به ترک عمدی آن است، در این صورت باید خدمت این دسته از دوستان عرض کنم:اگر ماجرا از قبیل ترک سهوی یا نسیان و فراموشی بود، عمر می توانست پاسخ دهد که فراموش کردم نه اینکه درستی و صحت نماز را موکول به درستی رکوع و سجود نماید و از حمد چشم پوشی نماید. به طور خلاصه می توان این مورد را از مواردی شمرد که این خلیفه از نزد خود حکمی را برای عبادات وضع نموده است و برخلاف دستور رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم عمل نموده است. به راستی اگر قرار باشد هرکدام از اصحاب یا خلفا آن طور که خود می پسندد عبادت را تعریف کرده و حدود و شرایط آن را تبیین نماید، آیا برای عملی مانند نماز که به عنوان اساس و ستون دین شمرده شده است، تعریف استوار و ثابتی می ماند، یا این عمل نیز از امور متغیر خواهد شد؟