آیا روایات جواز تراویح در منابع شیعه وجود دارد؟
برخی از شبکه های وهابی برای پیشبرد نفاق و موجه نشان دادن دروغگویی شان، به برخی از روایات شیعه استدلال کرده و چنین وانمود کرده اند که در منابع شیعه نیز روایاتی بر جواز و مشروعیت نماز تراویح به جماعت وجود دارد و طبق این روایات رسول خدا و برخی ائمه طاهرین علیهم السلام نماز تراویح به جا آورده اند؛ اما شیعیان آن را انکار میکنند.
برای اثبات دروغگویی آنان در این قسمت است لازم است روایات مورد استدلال آنها را آورده و پاسخ آن ها را ارایه میکنیم.
روایت اول:
روایت اول مورد استدلال آنها از کتاب «تهذیب الاحکام» شیخ طوسی رحمة الله علیه این است:
علی بن حاتم عن حمید بن زیاد قال : حدثنا عبد الله ابن احمد النهیکی عن علی بن الحسن عن محمد بن زیاد عن أبی خدیجة عن أبی عبد الله علیه السلام قال: کان رسول الله صلى الله علیه وآله إذا جاء شهر رمضان زاد فی الصلاة وأنا أزید فزیدوا.
به نقل ابو خدیجه امام صادق علیه السلام فرموده است: وقتی ماه رمضان فرا میرسید، رسول خدا صلی الله علیه وآله علاوه بر نمازهای معمول شبانه روز، نماز بیشتر به جا میآورد و من هم نماز بسیار میخوانم؛ پس شما هم نماز بسیار بخوانید.
تهذیب الأحکام - الشیخ الطوسی - ج 3 ص 60
از این روایت استفاده کرده اند که رسول خدا و امام صادق علیه السلام نماز تراویح میخوانده اند و شیعیان منکر آن هستند.
=========================
پاسخ: کجای این روایت صریح در جماعت خواندن تراویح است؟
قبل از پاسخ ، نکته مهم قابل تذکر این است که شیعیان نیز نافله ماه رمضان را قبول دارند و در کتابهای فقهی از کیفیت و تعداد رکعات آن بحث کرده و این نماز را مستحب میدادند و کسانی که توفیق دارند آنها خوانده اند و میخوانند.
علامه حلی در این باره مینویسد:
مسألة : اتفق أهل العلم على استحباب نافلة رمضان زیادة على غیره من الشهور وقال ابن بابویه لا صلاة فیه زائدة على غیره .
لنا : ما رواه الجمهور عن أبی هریرة قال کان رسول الله صلى الله علیه وآله یقول من قام رمضان إیمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه ومن طریق الخاصة ما رواه الشیخ فی الموثق عن أبی خدیجة عن أبی عبد الله علیه السلام قال : کان رسول الله صلى الله علیه وآله إذا جاء شهر رمضان زاد فی الصلاة وأنا أزید فزیدوا.
علماء بر استحباب نافله ماه رمضان (یک نماز اضافی نسبت به ماه های دیگر است) اتفاق نظر دارند؛ اما ابن بابویه میگوید: در ماه رمضان، نماز اضافه بر نماز ماههای دیگر نیست.
دلیل ما : یکی روایت جمهور از ابو هریره است که رسول خدا میفرمود: هرکه در ماه رمضان قربة الی الله نماز را اقامه کند، گناهان گذشته او بخشیده میشود.
روایت دیگر از طریق شیعه، شیخ طوسی نقل کرده است که امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا در ماه رمضان بر نمازهایش اضافه میکرد و من هم اضافه میکردم؛ پس شما هم اضافه کنید.
منتهى المطلب (ط.ق) - العلامة الحلی - ج 1 ص 357
علامه طباطبایی در تفسیرش بعد از نقل روایت مینویسد:
أقول : یعنى علیه السلام بالزیادة الألف رکعة - التراویح - نوافل شهر رمضان التی کان یصلیها رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم غیر الخمسین نوافل الیوم واللیلة ، وقد وردت فی کیفیتها وتقسمها على لیالی شهر رمضان أخبار کثیرة ، وورد من طرق أئمة أهل البیت علیهم السلام أن النبی صلى الله علیه وآله وسلم کان یصلیها بغیر جماعة ، وینهى عن إتیانها بالجماعة ، ویقول : لا جماعة فی نافلة .
مقصود امام صادق علیه السلام از زیاده، هزار رکعت نافله ماه رمضان است که رسول خدا علاوه بر پنجاه رکعت نوافل شبانه روز انجام میدادند. روایات فراوان در کیفیت و تقسیم این هزار رکعت بر شبهای ماه رمضان، داریم و از طریق اهل بیت علیهم السلام روایت شده است که رسول خدا این نماز را بدون جماعت و به صورت انفرادی میخواندند و از به جماعت خواندن آن منع میکردند و میفرمود: در نافله جماعت نیست.
تفسیر المیزان - السید الطباطبائی - ج 6 ص 333
با توجه به نکته ای که یادآوری کردیم؛
پاسخ شبهه این است که در کجای عبارت این روایت آمده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله و یا امام صادق علیه السلام، نافله ماه رمضان را به جماعت خوانده اند؟
و یا امام فرموده باشد که شما نیز آن را به جماعت بخوانید؟
هر انسان عاقل و منصفی که متن روایت را بخواند، اضافه بر این مطلب که رسول خدا و امام صادق علیه السلام نافله خوانده اند، چیزی دیگری را نمیفهمد و روایت از جماعت خواندن آن ساکت است.
بنابراین، استدلال کردن به این روایت، برای جماعت خواندن تراویح کار یک انسان عاقلی نیست.
روایت دوم :
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْبَقْبَاقِ وَ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَزِیدُ فِی صَلَاتِهِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ إِذَا صَلَّى الْعَتَمَةَ صَلَّى بَعْدَهَا فَیَقُومُ النَّاسُ خَلْفَهُ فَیَدْخُلُ وَ یَدَعُهُمْ ثُمَّ یَخْرُجُ أَیْضاً فَیَجِیئُونَ وَ یَقُومُونَ خَلْفَهُ فَیَدَعُهُمْ وَ یَدْخُلُ مِرَاراً قَالَ وَ قَالَ لَا تُصَلِّ بَعْدَ الْعَتَمَةِ فِی غَیْرِ شَهْرِ رَمَضَان.
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه وآله در ماه رمضان بعد از نماز عتمه (عشاء) ، نماز بیشتری انجام میدادند. مردم پشت سر حضرت میایستادند، اما حضرت وارد خانه میشد و آنها را رها میکرد دوباه برای نماز میآمد. این بار نیز آنها میامدند و پشت سر آن حضرت می ایستادند. رسول خدا دوباره وارد خانه می شد و آنها را ترک میکردند. حضرت به آنها فرمود: بعد از نماز عتمه (عشاء) در غیر ماه رمضان این نماز را نخوانید.
الکافی، ج4، ص 155
=========================
پاسخ؛ این روایت به جماعت خواندن تراویح را نفی میکند:
با دقت به دو نکته اساسی در این روایت، پاسخ روشن خواهد شد.
اولا: رسول خدا بعد از حضور مردم نماز نافله را قطع میکردند:
توضیح: رسول خدا صلی الله علیه وآله بعد از نماز عشاء شروع میکردند نوافل را میخواندند؛ اما مردم میآمدند پشت سر حضرت نماز میخواندند. بعد از این که حضرت متوجه میشدند نماز را رها کرده و به خانه می رفتند. بعد از مدتی رسول خدا فکر میکرد که مردم پراکنده شده اند دوباره برای نماز میآمدند و شروع به نماز میکردند دوباره میدیدند که مردم پشت سرش آمده اند دوباره آنها را رها میکردند:
فَیَدْخُلُ وَ یَدَعُهُمْ ثُمَّ یَخْرُجُ أَیْضاً فَیَجِیئُونَ وَ یَقُومُونَ خَلْفَهُ فَیَدَعُهُمْ وَ یَدْخُلُ مِرَاراً.
این عبارت نشان میدهد که رسول خدا به جماعت خواندن نافله را مشروع نمیدانسته است و الا دلیل نداشته است که وقتی متوجه حضور مردم و اقتدای آنها به نماز می شده، نماز را رها کند.
ثانیا: نماز نافله، مخصوص ماه رمضان است:
همانگونه که در روایت آمده، رسول خدا نافله رمضان را به جا میآورده است، اما بعد از این که چند مرتبه متوجه حضور مردم شد و نماز را قطع کردند بعد از نماز صبح، رسما به مردم اعلام فرمودند که بعد از نماز عتمه در غیر ماه رمضان نافله را نخوانید:
وَ قَالَ لَا تُصَلِّ بَعْدَ الْعَتَمَةِ فِی غَیْرِ شَهْرِ رَمَضَان.
یعنی رسول خدا بعد از قطع کردن نماز نافله و ترک کردن آنها، و تفهیم عدم مشروعیت نماز نافله را به جماعت خواندن، این مطلب را بیان فرموده است که این نافله مخصوص ماه رمضان است.
در نتیجه، این روایت نیز به نفع مذهب شیعه است که نماز نافله رمضان را به جماعت مشروع نمیدانند و به هیچ وجه مطلب مورد استدلال اهل سنت را اثبات نمیکند.
در روایت دیگر نیز آمده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله بعد از نماز عشاء نماز میخواند مردم میآمدند به نمازش اقتداء میکردند به محض این که آنها تکبیر میگفتند رسول خدا نماز را رها میکرد و به منزل شان میرفت. دوباره وقتی مردم پراکنده میشدند رسول خدا به مصلای خودش بر میگشت، دوباره مردم میآمدند و دوباره رسول خدا نماز را رها کرده و به منزل میرفتند:
1795 - 8 علی بن الحسن بن فضال عن إسماعیل بن مهران عن الحسین بن الحسن المروزی عن یونس بن عبد الرحمن عن محمد بن یحیى قال : کنت عند أبی عبد الله علیه السلام فسئل هل یزاد فی شهر رمضان فی صلاة النوافل ؟ فقال : نعم قد کان رسول الله صلى الله علیه وآله یصلى بعد العتمة فی مصلاه فیکبر وکان الناس یجتمعون خلفه لیصلوا بصلاته ، فإذا کبروا خلفه ترکهم فدخل منزله فإذا تفرق الناس عاد إلى مصلاه فصلى کما کان یصلی ، فإذا کبر الناس خلفه ترکهم ودخل وکان ذلک یصنع مرارا .
الاستبصار - الشیخ الطوسی - ج 1، ص 462
=========================
روایت صحیح بخاری در تأیید این روایت:
نظیر همین روایات را بخاری در صحیحش آورده و در آن تصریح شده است که رسول خدا رسما نمازگزارانی را که پشت سرش نماز خواندند، از به جماعت خواندن نهی کرد و دستور داد که در خانه های شان نماز را بجا آورند:
5762 وقال الْمَکِّیُّ حدثنا عبد اللَّهِ بن سَعِیدٍ وحدثنی محمد بن زِیَادٍ حدثنا محمد بن جَعْفَرٍ حدثنا عبد اللَّهِ بن سَعِیدٍ قال حدثنی سَالِمٌ أبو النَّضْرِ مولى عُمَرَ بن عُبَیْدِ اللَّهِ عن بُسْرِ بن سَعِیدٍ عن زَیْدِ بن ثَابِتٍ رضی الله عنه قال أحتجر رسول اللَّهِ صلى الله علیه وسلم حُجَیْرَةً مُخَصَّفَةً أو حَصِیرًا فَخَرَجَ رسول اللَّهِ صلى الله علیه وسلم یُصَلِّی فیها فَتَتَبَّعَ إلیه رِجَالٌ وجاؤوا یُصَلُّونَ بِصَلَاتِهِ ثُمَّ جاؤوا لَیْلَةً فَحَضَرُوا وَأَبْطَأَ رسول اللَّهِ صلى الله علیه وسلم عَنْهُمْ فلم یَخْرُجْ إِلَیْهِمْ فَرَفَعُوا أَصْوَاتَهُمْ وَحَصَبُوا الْبَابَ فَخَرَجَ إِلَیْهِمْ مُغْضَبًا فقال لهم رسول اللَّهِ صلى الله علیه وسلم ما زَالَ بِکُمْ صَنِیعُکُمْ حتى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیُکْتَبُ عَلَیْکُمْ فَعَلَیْکُمْ بِالصَّلَاةِ فی بُیُوتِکُمْ فإن خَیْرَ صَلَاةِ الْمَرْءِ فی بَیْتِهِ إلا الصَّلَاةَ الْمَکْتُوبَةَ.
زید بن ثابت میگوید: رسول خدا صلی الله علیه وسلم حجرهای از لیف خرما یا حصیر ساخت و برای نماز خواندن در آن خارج شد؛ مردانی به دنبال حضرت در آن حجره رفتند و به نماز رسول خدا اقتداء کردند. شب دیگر نیز آمدند اما رسول خدا از نماز خواندن با آنها خودداری کردند و برای نماز بیرون نیامد. مردم صدایشان را بلند کردند و درب خانه حضرت را زدند. رسول خدا در حال غضب به سوی آنان خارج شد و فرمود: .... بروید نماز تان را در خانه بخوانید؛چرا که نماز شخص در خانه بهتر است مگر نماز های واجب.
صحیح البخاری ج 5 ص 2266